In de dagen na de KristallNacht weet een Joodse man toegang te krijgen tot de Amerikaanse ambassadeur in Berlijn. Dringend vraagt hij de ambassadeur om een visum voor de VS. “Nee”, zegt de ambassadeur, “de VS is vol, daar kom je niet in.” Maar hij krijgt medelijden met de oude man. In zijn chique kantoor staat een grote wereldbol en de ambassadeur zegt tegen hem: “zoek een land uit waar geen antisemitisme is en ik zal je helpen daar te komen.” De oude man draait de globe om en om en de ambassadeur wordt wat ongeduldig. “Heb je wat gevonden?” De oude man kijkt hem wanhopig aan en zegt: “heeft u misschien een ándere wereldbol voor me ?”
Een witz die in de jaren na de tweede wereldoorlog vaak werd verteld. Als kind zat ik op zomeravonden aan zee in gezelschap van allemaal zwaar gehavende mensen die ontelbare familieleden en vrienden hadden verloren en die op mysterieuze wijze de kracht vonden om een nieuw leven op te bouwen. Ze grijnsden om dit bittere verhaaltje, hun eigen verhaal van wanhoop en angst. Het relaas van onze familieleden en onze landgenoten en in zekere zin van álle vluchtelingen.
Die wanhoop rijst ook op uit het relaas van drie schepen. De eerste is de St Louis, een Duits cruiseschip dat eind 1939 koers zette naar Cuba met meer dan 900 Duitse Joden aan boord die voor veel geld Cubaanse visa hadden gekocht. Bij aankomst in Havana weigerde de Cubaanse overheid, en daarna de Verenigde Staten en Canada de Joden toegang. Ten einde raad voeren de vluchtelingen terug naar Hamburg. De meeste passagiers hebben de oorlog niet overleefd. De tweede boot is de Atlantic die in november 1940 1800 uit Centraal Europa gevluchte Joden vervoerde naar Haifa waar hun door de Britten categorisch de toegang werd geweigerd. De vluchtelingen werden onder slechte omstandigheden geïnterneerd in Mauritius met veel ziekte en dood als gevolg. De overlevenden kwamen pas in 1948 in Israel terecht. Het derde schip is de Struma die in februari 1942 zee koos vanuit een Roemeense haven met 769 Roemeense Joden aan boord die in doodsnood vluchtten voor de IJzeren Garde. Het schip bereikte de Bosporus die echter onder diplomatieke druk van de Britse regering door Turkije voor de Struma gesloten werd. Er volgde een radeloze zwerftocht over de Zwarte Zee tot een Sovjet onderzeeër de ongewapende Struma torpedeerde. Er was één overlevende.
Wat deze drie verhalen gemeen hebben is dat het neutrale en zelfs geallieerde staten waren die weigerden om Joden in nood de helpende hand te reiken en daarmee hun ellendig lot bezegelden. Cuba, de VS, Canada, Groot Brittannië, Turkije en de Sovjet Unie. En de lijst is veel langer.
Die ándere wereldbol is er een paar jaar na de oorlog inderdaad gekomen, en het verschil met de oude was dat er in het Midden-Oosten een minuscuul staatje was bij gemaakt, zo klein dat je het op de meeste globes nauwelijks kunt vinden. Maar het is er. En van meet af aan is het een toevluchtsoord voor miljoenen die in hun vaderland op grond van hun afkomst niet veilig waren. Het bood o.a. onderdak aan honderdduizenden ontredderde overlevenden van de vervolgingen in Europa, achthonderdduizend Joodse vluchtelingen uit de Arabische landen, en een miljoen joden uit de oude Sovjet-Unie. En in onze dagen zoeken vele Joden uit Frankrijk, Venezuela, Turkije om precies dezelfde reden in Israel een goed heenkomen. Israel met een oppervlak en bevolking de helft van Nederland heeft in zijn eentje in totaal 3,5 miljoen vluchtelingen opgevangen. De oprichting van de staat Israel heeft ook vluchtelingen veroorzaakt; ca 700 000 Arabische ingezetenen zijn gevlucht.
Israel is bijzonder. Een oud en jong land, een verwezenlijking van een millennia oud ideaal van onafhankelijkheid, een succesvolle bevrijdingsbeweging. Maar ook de bron van een langdurig conflict. Inmiddels een staat die vuile handen maakt en soms grote fouten. Niet anders dan alle andere natiestaten in deze wereld. Maar ook een échte democratie waar uitzonderlijke daden van naastenliefde gebeuren, ook voor burgers van landen waarmee het in oorlog is.
Voor de Joden in de diaspora is Israël het ultieme toevluchtsoord als het virus van de Jodenhaat de wereld weer in zijn greep zou krijgen. “Zonder Israel is iedere jood een ongedekte cheque” zei Abel Herzberg. Verreweg de meeste Joden in de wereld zijn mede daarom in enig opzicht zionist. Joden ontlenen zelfbewustzijn aan het bestaan van deze staat. Dat hernieuwde zelfbewustzijn is een doorn in het oog van de haters van het joodse volk. Tegelijkertijd is het nog niet salonfähig om openlijk de oude antisemitische argumenten te laten horen.
Zionisme, het recht op zelfbeschikking van het Joodse volk, het recht op een onafhankelijke staat is daarom het nieuwe doelwit van de haat jegens Joden. Het antizionisme is de belangrijkste nieuwe gedaante van het antisemitisme.
Sommige terroristische organisaties zetten alles op alles om de Joodse staat fysiek te laten verdwijnen. Anderen, vooral in het westen, doen hun best om in woord en geschrift daarvoor steun te mobiliseren. Daaronder vallen ook enkele Nederlandse media. De niet-aflatende Israelbashing die je in sommige Nederlandse media waaronder een landelijke kwaliteitskrant kunt tegenkomen is zo persisterend, zo éénzijdig en selectief dat die wel móet berusten op een basale vijandigheid tegen het idee van een Joods nationaal tehuis. Sommigen zeggen: “Ach, het zijn maar woorden”. Maar laten we niet vergeten dat de daden die we vandaag herdenken, de KristallNacht van 79 jaar geleden, zijn voorafgegaan door vele jaren van alleen maar woorden; ophitsende en leugenachtige woorden die uiteindelijk tot de KristallNacht leidden en alles daarna.
Op de telkens terugkerende vraag of je dan geen kritiek op Israel mag hebben komt telkens weer het zelfde antwoord: natuurlijk wel. Kritiek mag en moet. Maar hoezeer er ook kritisch wordt gesproken over Rutte I, II en III, ik heb nog niemand horen verzoeken om opheffing van Nederland. En ook Trumps vele vijanden denken er niet aan om de VS af te schaffen. In het geval van Israel gebeurt dat expliciet en impliciet geregeld wél. Velen hebben blijkbaar moeite om het idéé van een Joodse zelfstandige staat te scheiden van een per definitie tijdelijke regering die fouten maakt.
Wat het voor het Joodse volk zou betekenen als er geen Joodse staat meer zou zijn maakt de geschiedenis van de diaspora duidelijk: dat zou ons op termijn weer terugbrengen in een positie van afhankelijkheid, angst en wanhoop zoals de schepelingen waar ik over vertelde. Dat mag nooit meer gebeuren.
Als we antisemitisme basaal definiëren als het streven om het Joodse volk en Joden op grond van hun Jood zijn kwaad te doen dan vallen acties, verbale en fysieke, om de zelfstandige Joodse staat te doen verdwijnen daar dus onder.
De European Union Monitoring Centre on Racism and Xenophobia heeft een werkdefinitie van antisemitisme geformuleerd die rekening houdt met de nieuwe verschijningsvormen. Bij de uitgang liggen exemplaren van de werkdefinitie van de EUMC die u mee kunt nemen.
Die werkdefinitie is geaccepteerd door de 31 staten van de International Holocaust Remembrance Alliance, door het State Department van de VS en de regeringen van Groot-Brittannië en Duitsland. Maar niet door Nederland. De voormalige minister van BZ heeft de werkdefinitie afgewezen. Wij vragen het nieuwe kabinet met klem om op basis van dit document tot een weloverwogen en breed gedragen herijking van het begrip antisemitisme te komen waarbij rekening gehouden wordt met de veranderende verschijningsvormen. Wij roepen onze overheid op om op zijn hoede te zijn voor kwade zaken die sluipend binnenkomen en grote gevolgen kunnen hebben.
Nederland is een uitzonderlijk goed land. De Joodse gemeenschap prijst zich gelukkig met een verantwoordelijke en doorgaans eerlijke overheid die een buitengewoon vrij leefklimaat garandeert. Maar vrede en welvaart kunnen leiden tot onachtzaamheid en naïviteit, en onze oproep wil dat deze keer voorkómen.
Adon– oz leamo jiten, adon– jewarech et amo beshalom Moge God ons kracht geven en moge God ons zegenen met vrede.
Ik dank u voor uw aandacht.
