Geachte aanwezigen, excellenties en andere hoogwaardigheidsbekleders, dames en heren,
Vandaag herdenken we een van de donkerste momenten uit de moderne geschiedenis: de Kristallnacht.
Dat kan niet zonder dat we stilstaan bij de situatie in Israel en bij het lot van de gegijzelden die tijdens de pogrom van 7 oktober zijn ontvoerd naar de terreurtunnels in Gaza.
Wij dawwenen – bidden – elke dag voor de veilige terugkeer van de 101 gegijzelden die nog altijd worden vastgehouden en we roepen iedereen op zich in te zetten voor hun spoedige thuiskomst.
Toen ik twee jaar geleden op deze plek stond heb ik verteld over hoe ik als 6-jarig jongetje met mijn opa Ab in deze prachtige “Esnoga” kwam…
en hoe ik overweldigd was door dit symbool van de lange en rijke geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Nederland.
Ik vertelde toen ook over de vele lege stoelen in deze sjoel,
en dat ik me pas later realiseerde dat deze lege plekken en de andere plekken in de Joodse gemeenschap de stoelen waren van de 104.000 Nederlandse Joden die tijdens de Shoah zijn vermoord.
Ondanks de verschrikkingen van de oorlog en de moord op driekwart van de Nederlandse Joden, wist onze gemeenschap in de decennia na de oorlog weer de kracht te vinden om door te gaan, om door te leven.
Het was lang ondenkbaar dat in Nederland ooit nog plaats zou zijn voor de haat die heeft geleid tot de massavernietiging van het Europese Jodendom.
Inmiddels weten we dat de realiteit anders is.
Het antisemitisme neemt jaar na jaar toe. Het wordt steeds agressiever, woorden worden steeds vaker omgezet in daden.
Eeuwenoude antisemitische stereotypen worden geprojecteerd op hedendaagse thema’s en vinden via een falende opvoeding, foute vrienden, schotelantennes, social media…
…en in toenemende mate reguliere media
hun weg naar een nieuwe generatie antisemieten.
Twee jaar geleden zei ik:
Nietsdoen is geen optie.
Want wie nu zijn ogen sluit,
moet er rekening mee houden dat wereld heel donker kan zijn als hij ze weer opent.
Vanaf 7 oktober weten we hoe donker de wereld is,
En weten we:
‘Never again is now.’
Zoals de Kristallnacht het begin van de systematische moord op 6 miljoen Joden markeert, zo was de pogrom van 7 oktober het startsein van een agressieve, internationale antisemitische-antizionistische beweging.
Geïnspireerd door de Jodenhaters in Teheran en de terroristen van hamas en hezbollah wordt openlijk opgeroepen tot de vernietiging van de staat Israel en om het land te ontdoen van Joden.
Maar daar blijft het niet bij. Ook in Nederland wordt op universiteiten, in stations en op straat opgeroepen tot een ‘wereldwijde intifada’ en we weten allemaal wat dat betekent: het uitmoorden van alle Joden, waar ook ter wereld – en dus ook in Nederland.
In de oorlog moesten Joden vluchten of onderduiken – wie zich liet zien werd opgepakt, afgevoerd, vermoord.
Nu, tachtig jaar later, voelen veel Joden zich gedwongen om weer onzichtbaar te zijn – ditmaal door hun identiteit te verhullen.
Op 4 mei 2020, sprak koning Willem-Alexander op de Dam over de morele verantwoordelijkheid om de verschrikkingen van het verleden onder ogen te zien,
en hij waarschuwde dat we allemaal de verantwoordelijkheid hebben om ervoor te zorgen dat ze niet herhaald worden. Ik citeer:
“Het minste wat wij kunnen doen, is: niet wegkijken. Niet goedpraten. Niet uitwissen. Niet apart zetten. Niet ‘normaal’ maken wat niet normaal is.”
En toch is dat wat er nu in Nederland aan de hand is.
Neem dat Joods jongetje in Den Haag dat niet meer naar school durft omdat hij als Jood gepest wordt;
Of die Joodse arts in een Nederlands ziekenhuis die het advies krijgt om zijn Joodse voornaam van zijn naamkaartje te halen;
[Hij heeft nog mazzel dat zijn achternaam niet Cohen, Polak of Meijer is.]
En dan hebben we, Het Koninklijk Concertgebouw dat Joodse musici weert en een cultuursector die geen ruimte biedt aan voorstellingen of debatten van of met Joden.
Dat Joodse studenten aparte opdrachten krijgen omdat medestudenten weigeren om met ‘zionisten’ in werkgroepen te zitten.
En dat Joodse scholen en instellingen steeds zwaarder bewaakt moeten worden.
Stuk voor stuk echte voorbeelden, en ik kan er helaas een veelvoud van geven.
We zien het allemaal gebeuren, en het lijkt wel alsof de samenleving het normaal vindt.
Daarom doe ik vandaag – en ik doe dat niet voor de eerste keer – een beroep op de Nederlandse samenleving om stelling te nemen tegen elke vorm van racisme en antisemitisme,
tegen intolerantie,
tegen het verheerlijken van terrorisme en tegen het oproepen tot geweld tegen Joden en de Joodse staat.
Spreek u duidelijk uit,
Bij de koffiemachine,
In het openbaar vervoer,
Op uw werk,
In de huiskamer,
Op de sportkantine,
Waar u ook wordt geconfronteerd met intolerantie, racisme en antisemitisme.
Ik doe ook een beroep op de Nederlandse politici, beleidsmakers, bestuurders en opiniemakers, en dat doe ik ook niet voor de eerste keer.
In deze tijd is morele moed nodig.
Om u uit te spreken, maar vooral om te handelen.
De beslissing van het kabinet om de komst van een haatprediker en terrorisme-verheerlijker naar de Radboud Universiteit te verbieden is een belangrijk signaal:
de vrijheden van onze democratie mogen niet worden misbruikt om intolerantie en haat te verspreiden.
Dit verdient opvolging, en niet alleen in woord. En juist die opvolging, die blijft te vaak uit.
Staan wij dan alleen? Nee, natuurlijk niet. De Joodse gemeenschap is en blijft een onlosmakelijk deel van Nederland. We hebben het afgelopen jaar vanuit alle geledingen van de samenleving steun gekregen, en dat sterkt ons.
Helaas zijn er ook burgemeesters, bestuurders en organisaties als ProRail en de KNVB die te vaak besluiten om niet op te treden, en zo ruimte te geven aan intolerante en intimiderende groepen.
Dat moet stoppen. Racisme en antisemitisme mogen geen podium krijgen en moeten snel en hard worden bestraft. De wetsvoorstellen die er liggen moeten met voorrang worden behandeld.
Dat dit kan, zien we in andere Europese landen, en dan met name in Duitsland en Oostenrijk.
Het is ergens wel ironisch dat we op deze Kristallnachtherdenking juist die landen moeten aanhalen als voorbeelden waar landelijke en lokale overheden verregaande maatregelen hebben genomen, om het antisemitisme te bestrijden en om het Joodse leven te beschermen.
Als Nederland hecht aan haar Joodse gemeenschap, dan moeten dergelijke maatregelen ook in ons land worden genomen.
Toen deze Esnoga 350 jaar geleden haar deuren opende was het niet alleen de grootste synagoge ter wereld, het was een van de weinige sjoels in Europa met zo’n prominente plek in een stad. In het 17de-eeuwse Amsterdam mocht iedereen zien dat er een bloeiende Joodse gemeenschap was.
Laat ons daar in deze moeilijke tijden inspiratie uithalen,
om trots te zijn
op onze religie,
onze cultuur,
en onze geschiedenis.
Duik niet weg,
Houd je keppel op,
Laat je mezuzah aan de deur,
En draag je Magen David,
Dat is de kracht van ons volk, en die kracht moeten we elke dag koesteren en uitdragen.
Dames en heren,
Dit is niet de eerste keer dat we een oproep doen om maatregelen te nemen tegen antisemitisme.
Om de Joodse gemeenschap te beschermen, en om te voorkomen dat onze vrije Westerse samenleving ten prooi valt aan het barbarisme dat ons allen bedreigt.
Als we dat niet doen, als we nu wegkijken, en normaal gaan vinden wat niet normaal is
Dan is de kans groot dat we in de toekomst wederom worden geconfronteerd met vele lege stoelen in de Joodse gemeenschap.
