Met grote instemming heeft het Centraal Joods Overleg (CJO), de koepel van Joodse Organisaties in Nederland, kennis genomen van de conclusies en aanbevelingen van de Commissie Kohnstamm, die het restitutie beleid van cultuurgoederen uit de Tweede Wereldoorlog heeft onderzocht.
De staat, diverse stedelijke en particuliere musea bezitten nog ca. 4000 kunstvoorwerpen, die in de jaren 1933-1945 merendeels aan Joden toebehoorden. Van de 1600 kunstvoorwerpen, die de laatste 19 jaar zijn teruggevraagd, werd slechts ca 1/3 na een uitspraak van de Restitutiecommissie teruggegeven.
De Commissie Kohnstamm stelt vast dat een aantal personen het restitutie proces van de afgelopen jaren als ondoorzichtig, traag en ontoegankelijk heeft ervaren. Dit sluit aan bij de ervaringen, die ook het CJO heeft. De teruggave van roofkunst hoort geen ander doel te hebben dan het vreselijke onrecht dat de nazi-slachtoffers is aangedaan, binnen de mogelijkheden die er nu nog zijn, te herstellen. De aanbevelingen van de Commissie Kohnstamm en eerder van de Commissie Concalves over de koloniale kunst dragen bij aan een toekomstig principieel beleid van onvoorwaardelijke teruggave aan de rechtmatige eigenaren of hun erfgenamen van geroofde of onvrijwillig afgestane kunst.
Het CJO heeft tijdens het gesprek met de Commissie Kohnstamm sterk aangedrongen om bij de beslissing over restitutie niet langer het belang van de hedendaagse houder van het kunstvoorwerp (vaak een museum) en het belang van het openbaar kunstbezit te laten meewegen. Deze belangenafweging is onethisch, omdat hij ten diepste impliceert dat een gestolen goed eventueel mag worden gehouden, als het voor Nederland uniek is en een trekpleister is voor een museum. Ook een andere belangen afweging, namelijk of degene die het kunstvoorwerp claimt er een band ermee heeft, is ongepast. Het enige dat dient te tellen, is of degene die claimt erfgenaam is van de oorspronkelijke eigenaar. De regering heeft dit ongelukkige afwegingskader in 2015 ingevoerd voor alle roofkunst uit de Tweede Wereldoorlog, waarvoor een restitutie verzoek wordt ingediend.
Terecht heeft de Commissie Kohnstamm weinig heel gelaten van deze voorschriften uit 2015. Het beleidskader dat de Commissie nu voorstelt voor restitutie is simpeler, invoelender en rechtvaardiger. Het gaat uit van de enige twee vragen die er toe doen: Is de verzoeker om teruggave de oorspronkelijke eigenaar of erfgenaam en is het aannemelijk dat de eigenaar in de periode 1933-1945 het kunstvoorwerp onvrijwillig heeft moeten afstaan wegens omstandigheden die verband hielden met het nazi-regiem?
Het CJO spreekt de verwachting uit dat Commissie Kohnstamm met dit beleidskader en de eveneens voorgestelde betere informatievoorziening meer verzoeken tot restitutie mogelijk zal maken. Wij hopen dat minister Van Engelshoven het rapport onverkort zal overnemen.
